🌿 Vijf taoïstische principes voor natuurlijk leiderschap
Dit is het derde blog waarin ik je meeneem in de 2500 jaar oude Chinese levensfilosofie Tao. In mijn eerste blog ging ik in op wat het Taoïsme is en op het begrip WuWei. In het tweede ging het over ‘Niet goed en niet fout’. In dit blog neem ik je weer een stap verder mee en geef ik je ook wat vragen mee om op je leiderschap te reflecteren.
Hieronder vind je vijf taoïstische principes die je direct kunt toepassen binnen jouw leiderschap. We koppelen ze steeds aan de inzichten van De Leider als Baken.
- Leid als water
Water is een krachtig symbool in de Tao Te Tjing. Het is zacht én krachtig. Flexibel én onverzettelijk. Water vindt altijd zijn weg – zonder te vechten.
De wijze leider is als water.
Kijk eens naar water: water reinigt en verfrist alle wezens zonder onderscheid of oordeel; water dringt zonder angst en uit eigen beweging tot diep onder de oppervlakte der dingen. Water is beweeglijk en flexibel; water gehoorzaamt zonder tegenstribbelen aan de wet. (lees: zwaartekracht/natuurwet).
Let eens op de wijze leider: zo’n leider accepteert zonder tegenstribbelen elke situatie, persoon of gebeurtenis die op zijn weg komt; zo’n leider streeft naar het welzijn van allen en doet ongeacht de beloning altijd zijn uiterste best; zo’n leider is eenvoudig en oprecht in zijn woorden en grijpt alleen in om evenwicht en harmonie te herstellen.
Uit: De Tao van leiderschap, John Heider
Als leider betekent dit: pas je aan aan wat de situatie vraagt. Wees afgestemd op de ander. Een baken is ‘caring’ en ‘daring’, accepteert mensen zoals ze zijn zonder ze te veroordelen en hij neemt risico door kaders te scheppen, vragen te stellen en ongemak niet te schuwen.
Kijk twee kanten op
Om dit concreter te maken kun je teruggrijpen op je eigen ervaringen: hoe is het voor je als je oordeel of boosheid voelt in de woorden van je leidinggevende? Als je het gevoel hebt dat de ander niet echt naar je luistert? Of als je eigenlijk een vraag nodig hebt die je verder helpt of zelfs uitdaagt, maar er komt geen duidelijkheid maar irritatie? Reageer je zoals je ooit leerde reageren: verdedig je jezelf door uit te leggen of in discussie te gaan, check je uit (beweeg je emotioneel weg) of ga je in verzet?
En als je kijkt naar de interactie met medewerkers: wat wordt er in jouw getriggerd als je het gevoel hebt dat je medewerker je niet begrijpt of niet meteen meebeweegt? Komt er ongeduld en ga je het overnemen, fixen? Word je dominant en ga je het ‘op de macht spelen’?
Wees de leider die ‘caring en daring’ is. Wees zacht en krachtig, als water.
Reflectievraag: Kijk eens naar een interactie die je afgelopen week met iemand had. Kon je de ander oordeelsvrij tegemoet treden en nalaten om in te grijpen of te fixen? Was je ‘daring’ genoeg, of ging je voor de harmonie?
- Creëer ruimte in plaats van druk
Taoïstisch leiderschap is dienstbaar. Je staat niet boven de groep, maar in dienst van het geheel. Je maakt ruimte – geen druk.
De paradox die hierbij in ‘De leider als baken’ wordt benoemd is ‘Hoe meer jij loslaat, hoe meer de organisatie vastpakt’. In zeker zin is de leiderschapsrol een ‘ouderrol’. Als leider ben je de ‘ouder van het systeem’. Of je het nu leuk vindt, medewerkers kijken ook zo naar je. Dat doen ze niet bewust, maar ze kijken naar jou voor het voorbeeld, de kaders, de richting.
Ik zeg altijd dat ouderschap eigenlijk maar een paar dingen vraagt: liefde geven en context bieden. Bij mijn eigen kinderen betekent dat letterlijk liefde en vertrouwen geven en ze dingen aanbieden waardoor ze met van alles kennis maken. Zodat ze zelf keuzes kunnen gaan maken en hun eigen invulling aan hun leven kunnen gaan geven. Overigens betekent dat niet dat ze geen grenzen meekrijgen, maar wat mij betreft alleen de hoogstnoodzakelijke. Voor ik het weet geef ik ze de boodschap dat ze het op mijn manier moeten doen, en dat beknot hun leren en ontwikkeling.
Ik ben van mening dat je als leider de ouderrol op dezelfde manier kunt invullen. Als leider geef je liefde aan je mensen in de vorm van vertrouwen en warme aandacht. Daarnaast geef je ze de ruimte om – binnen de kaders van hun rol en misschien zelfs wel daarbuiten – te ontdekken hoe zij het beste invulling geven aan hun rol en kunnen bijdragen aan het grotere geheel. Daarbij zul je zien dat mensen de ruimte die jij biedt zullen pakken en je vertrouwen zullen beantwoorden met loyaliteit en toewijding. Ook als dat soms even tijd kost om ze daaraan te laten wennen.
Leiders kunnen stress verminderen door veiligheid, voorspelbaarheid en vertrouwen te bieden. Niet door harder te werken, maar door minder te willen beheersen.
Reflectievraag: “Wat kan ik vandaag nog loslaten?” Waarin kan ik mijn team de ruimte geven om zelf te ontdekken, te leren en te experimenteren.
- Wees transparant, maar niet alleswetend
In taoïstisch leiderschap hoef je niet de antwoorden te hebben. Je bent geen alwetende gids, maar een open aanwezige.
Kwetsbaarheid is krachtig. Leiders die durven zeggen “Ik weet het even niet”, bouwen vertrouwen.
Kwetsbaarheid is een woord dat in onze cultuur al snel staat voor ‘zwakte’, voor ‘falen sterk te zijn’, voor ‘emotioneel’, voor ‘slachtoffer zijn’. Dat is een groot misverstand.
Het is eigenlijk wel grappig dat we in onze cultuur zo paradoxaal reageren op kwetsbaarheid: als het onszelf betreft staat het voor velen gelijk aan ongemak. Voor velen is ongenaakbaarheid of onkwetsbaarheid of stoerheid nog steeds de norm. Maar als we in een theater of op tv kijken naar iemand die werkelijk zichzelf durft te zijn en zich kwetsbaar opstelt, dan applaudisseren we daarvoor en worden we erdoor geraakt. Is het krachtig en moedig en is er geen haar op ons hoofd die eraan denkt diegene een ‘loser’, slappeling of slachtoffer te noemen. Zouden we stiekem ook wel zo schaamtevrij willen zijn.
Ik hanteer de volgende werkdefinitie van kwetsbaarheid: Iets waarachtigs van jezelf laten zien voorbij je angst dat de ander er iets van vindt.
Dus: Deel je eigen leerproces. Stel vragen in plaats van oplossingen te geven. Laat zien dat je mens bent.
Reflectievraag: Welke emotie of gedachte heb jij in de laatste dagen/weken ingeslikt om de ander te sparen of het oordeel van de ander te vermijden? Hoe zou het zijn om die emotie of gedachte alsnog uit te spreken? Kijk maar eens wat er dan met de verbinding gebeurt…
- Volg het natuurlijke ritme
De Tao leert dat alles zijn eigen timing heeft. Groei kun je niet afdwingen. Vertrouwen en psychologische veiligheid ontstaan niet door deadlines, maar door consistentie en rust.
Dit wil overigens niet zeggen dat je in de inhoud van je werk en rondom de doelen van je organisatie geen deadlines en harde kaders mag hanteren. Het gaat om caring én daring.
Een kenmerk van een baken is dat het op een vaste betrouwbare plek ligt en dat het er morgen nog ligt en overmorgen nog. Dat het geduld heeft met wat er langskomt. In de relatie van de leider met zijn collega’s en mensen om hem heen geldt dat je op je handen moet durven zitten. Accepteren dat jij niet gaat over het proces van de ander. Dat je mag laten weten dat je er bent, dat de ander welkom is als hij/zij iets nodig heeft, maar dat het niet aan jou is.
‘Being a secure base is largely a waiting game’
(John Bowlby)
Oftewel: gras gaat niet harder groeien door eraan te trekken.
In een wereld die steeds sneller lijkt te draaien en waarin de snelheid van actie groot is, is de kans groot dat we als organisatie, als leiders van die organisatie, daarin meegaan. Omdat onze concurrent dat ook doet, omdat de klanten het van ons verwachten, omdat de aandeelhouders eisen stellen. Het risico is dat we dan niet alleen op de inhoud gaan duwen, maar ook als leiders in de relatie met anderen dingen proberen te forceren of af te dwingen.
Het is belangrijk om als leider regelmatig te vertragen en je ritme wat af te stemmen op de natuurlijke gang der dingen en niet op de menselijke haast. Ik las laatst een mooi interview met GertJan Segers, voormalig fractievoorzitter van de ChristenUnie. Hij benadrukte het belang van stilte en intervisie. ‘Zonder tegenspraak, zonder een vrije ruimte, los van de dagelijkse drukte, zonder sparringpartners die je liefdevol en kritisch bevragen, kun je jezelf niet op koers houden.”
Geef ruimte aan je eigen herstel, reflectie en integratie. Plan niet alles vol. Laat processen rijpen in hun eigen tempo.
Reflectievraag: Hoe doe ik dat, ruimte creëren voor vertraging, reflectie, herstel? Als ik ik het onvoldoende doe, wat zou een eerste stap kunnen zijn?
- Leid zonder zichtbaar te leiden
Een beroemd citaat uit de Tao Te Ching zegt:
“De beste leider is bijna onzichtbaar. Wanneer het werk gedaan is, zeggen de mensen: we hebben het zelf gedaan.”
Dat sluit prachtig aan bij het beeld van de leider als baken. Niet dominant aanwezig, maar stevig in zijn of haar plek – en daarmee richtinggevend zonder dwang.
Ik heb al heel lang een aantal uitspraken die ik als leider gebruik in dit kader.
- Het zou zo moeten zijn dat ik om tien uur ’s morgens, na vast gesteld te hebben dat alles op rolletjes loopt, weer kan vertrekken om met (potentiële) klanten te gaan golfen.
- Ik word zelden gebeld, dat is niet erg, want het betekent ofwel dat ik niet belangrijk ben ofwel dat ik mijn zaken goed geregeld heb, en allebei is goed.
Mijn doel is altijd geweest om mezelf ‘overbodig’ te maken. Me niet te bemoeien met dingen waar anderen verantwoordelijk voor waren. Ik verdiepte me wel overal in, vooral om te weten welke vragen ik moest stellen zodat mensen zich begrepen en gezien voelden, maar niet door me erin te mengen.
Voor veel leiders is het een worsteling om meer ‘aan’ dan ‘in’ de tent te werken. Zeker als ze op basis van hun inhoudelijke kennis en kunde op de leidinggevende positie terecht zijn gekomen. De verleiding om bij de eerste de beste vraag weer mee de inhoud in te duiken en het voor anderen te gaan fixen voelt bevredigend en nobel, maar onthoud je van je eigenlijke rol: je mensen laten groeien.
Laat anderen ownership nemen. Creëer duidelijke kaders, maar bemoei je niet met elk detail. Geef vertrouwen – en blijf beschikbaar als ankerpunt. Wees dat baken en je wordt de leider waar iedereen graag voor en mee wil werken!
Reflectievraag: Welke eerste stap (of vervolgstap) zou ik kunnen zetten om meer ‘aan’ dan ‘in’ de tent te gaan werken?
Wordt het tijd om je eigen leiderschap eens een spiegel voor te houden of om hier met je managementteam over in gesprek te gaan? Neem contact op en ik onderzoek graag met je hoe ik je daarbij kan begeleiden! michiel@geenmanoverboord.nl
