In de voorgaande blogs nam ik je mee in taoïstische wijsheid: overgave versus controle, oordeelsvrij zijn, vijf leidende principes van de Tao, vertragen om te versnellen, en feedback als spiegel en groeihormoon. Al die inzichten vormen samen een subtiel samenspel van houding, handelen, reflectie — geen losse tips, maar een manier van zijn.
In dit zesde blog verbind ik deze inzichten met de kern van mijn boek ‘De leider als baken — Zo breng jij psychologische veiligheid in je organisatie’. Want uiteindelijk gaat het om leiderschap waar mensen zich écht veilig voelen, durven spreken, fouten durven maken, kunnen groeien, en vertrouwen hebben. Daarmee leg je de basis voor een duurzaam succesvolle organisatie en voor een gezonde werksfeer.
Wat is psychologische veiligheid & waarom is het baken nodig
Voordat ik die verbinding leg: wat bedoelen we precies met psychologische veiligheid?
Psychologische veiligheid betekent dat mensen zich in de een-op-een relatie, in een team of organisatie, gezien, gehoord en serieus genomen voelen. Zodat ze zich vrij voelen om zich kwetsbaar op te stellen: fouten toe te geven, vragen te stellen, eigen gedachten, gevoelens of zorgen te delen. Zonder angst voor represailles, schaamte of bestraffing. Waardoor er ruimte is voor experiment, conflict, vertrouwen, openheid, groei.
In De leider als baken vertel ik je hoe deze veiligheid gevoed wordt door eigenschappen van de leider: geankerd zijn, zichtbaar zijn, begrenzend zijn, richtinggevend zijn. Als je baken voor anderen bent, ben je geen kapitein die op de macht stuurt, maar iemand die richting biedt, die caring en daring aanwezig is, die de dialoog aangaat en die het podium deelt; iemand die kaders schept, verbindt én ruimte laat.
Die leider beseft zich ook dat psychologische veiligheid ontstaat in de verbinding met de ander en dat je daar elke dag opnieuw iets voor moet doen. En dat je psychologische veiligheid wel kunt bevorderen, maar niet ‘bepalen’, ‘installeren’ of ‘organiseren’.
De vijf taoïstische principes — samengebracht
In het blog ‘Vijf taoïstische principes voor natuurlijk leiderschap’ noemde ik:
- Leid als water
- Creëer ruimte in plaats van druk
- Wees transparant, maar niet alleswetend (kwetsbaarheid)
- Volg het natuurlijke ritme
- Leid zonder zichtbaar te leiden
Elk principe draagt bij aan een sterk fundament voor psychologische veiligheid. Hieronder verbind ik ze met de vier dimensies uit De leider als baken én met de thema’s uit de eerdere blogs uit deze serie.
- Leid als water — geankerd zijn & oordeelloos luisteren
Water is zacht én krachtig; beweegt om, past zich aan, en dringt toch door.
Als leider die ‘als water leidt’, ken je jezelf en ben je trouw aan jezelf (geankerd zijn), zelfs als het weer omslaat en er een storm opsteekt. Je parkeert je oordeel — zodat je ziet wat er is, zonder meteen te labelen. Dat bevordert de psychologische veiligheid, want wat gebeurt er als je leidinggevende je ziet en hoort, maar zonder oordeel?
Het hebben van (voor)oordelen blokkeert verbinding, doodt de nieuwsgierigheid, en activeert het stress-systeem. Het is juist de oordeelsvrije aanwezigheid die het water symboliseert: je laat ruimte, je bent ontvankelijk.
In termen van De leider als baken: geankerd zijn betekent dat je stevig staat, in het besef van wie je bent. Met kennis van je eigen patronen en met kalmte en rust omdat je je er niet door laat gijzelen. Zodat je er werkelijk kunt zijn — los van het oordeel van anderen, zonder te reageren uit angst. Nieuwsgierig en open luisterend, zonder meteen te hoeven fixen.
- Creëer ruimte in plaats van druk — richtinggevend én begrenzend
Druk en controle staan vaak haaks op veiligheid. Wanneer we als leiders alles willen sturen of afdwingen, versterkt dat niet het vertrouwen, maar het verzwakt het omdat we onvoldoende gebruik maken van wat de medewerkers kunnen bieden. En hen daarmee onvoldoende serieus nemen.
De Tao leert dat loslaten geen zwakte is, maar juist wijsheid. De verandering die je wil bewerkstelligen heeft nodig dat je vertraagt, zodat mensen afscheid van het oude kunnen nemen. Gras gaat niet harder groeien door er aan te trekken.
De leider die ruimte creëert, biedt vertrouwen: hij geeft kader en richting, maar ook ademruimte binnen dat kader. Begrenzend zijn zonder de verbinding te verliezen.
Mensen voelen zich veilig wanneer ze weten: dit is de richting, dit zijn de grenzen; en daartussen heb ik ruimte om te leren, initiatief te nemen, fouten te maken. Dat is precies wat psychologische veiligheid vraagt: zekerheid én ruimte.
- Wees transparant, maar niet alleswetend — zichtbaar zijn & kwetsbaarheid
Transparantie en kwetsbaarheid zijn niet ‘nice-to-have’; ze zijn essentieel voor vertrouwen.
In het blog over ‘spiegel en groeihormoon’ beschrijf ik dat feedback het groeihormoon is – als we bereid zijn om te zien welke impact ons gedrag heeft. Ik nodig leiders uit om in de spiegel te kijken: ben ik bereid te zien welk effect ik heb op anderen? Durf ik te horen wat ik minder goed doe? Of maak ik mijn goede bedoelingen en mijn eigen gelijk belangrijker dan dat?
In De leider als baken komt dit samen bij zichtbaar zijn: leiderschap dat niet gaat over schuilen of maskers tonen, maar over aanwezig zijn, met je eigen kwetsbaarheid. Niet omdat je perfect moet zijn, maar omdat juist je openheid mensen uitnodigt ook hun aandeel te durven zien.
Transparantie is zeggen wat je denkt waar je kunt, vragen stellen waar je het niet weet, laten zien dat je mens bent. Niet alleswetend, wel bereid te leren. Dat schept veiligheid; ook voor de mensen om je heen.
- Volg het natuurlijke ritme — overgave, vertragen, loslaten van controle
Een organisatiecultuur vol deadlines, targets, KPI’s, snellere groei – we kennen het allemaal. De druk is in veel organisaties hoog. Veiligheid en een ‘daring’ omgeving staan niet haaks op elkaar, zolang er een juiste verhouding tussen ‘caring’ en ‘daring’ is. De leider die caring en daring maximaal weet in te zetten hoeft niet bang te zijn dat hij geen hoge eisen kan stellen en kan streven naar excellente prestaties.
Als jij je als leider overgeeft en ruimte geeft aan je mensen om te doen wat ze te doen hebben, heb je wellicht niet alles in eigen hand, maar ontvouwen de dingen zich in hun eigen tijd en neemt de organisatie zichzelf en haar doelen serieus.
Als leider ben je soms degene die vertraagt, die voelt wanneer het moment nog even niet rijp is voor actie. Die ook zichzelf begrenst. Dat is geen zwakte, maar wijsheid. Je geeft rust, tijd om te integreren, onzekerheden te laten zijn, pijn te erkennen.
Dat is geankerd zijn én begrenzend zijn, want je laat niet alle chaos toe, je biedt ruimte & ritme, maar je blijft fundament geven. Psychologische veiligheid groeit in consistentie en betrouwbaarheid: met de leider die voorspelbaar reageert, niet in paniek raakt en kalm blijft.
- Leid zonder zichtbaar te leiden — richting geven & aanwezig zijn zonder dominantie
De Tao Te Ching: “De beste leider is bijna onzichtbaar …” Je hoeft niet constant aan de knoppen te draaien om impact te hebben.
In vijf taoïstische principes benoem ik dit: laat je mensen eigenaars zijn, creëer kaders, bemoei je niet met elk detail, wees een baken waarop mensen kunnen varen.
Dat is richtinggevend zijn: je biedt en leeft de visie, ethische normen en waarden, kaders; in je leiderschap leef je voor en hoef je niet te domineren of de ander te redden of fixen. Hoe meer jij de ander werkelijk ziet, hoe zichtbaarder jij wordt: je bent er, je luistert, je blijft beschikbaar – ook als er emoties zijn, maar je domineert niet en je laat de ander zelf verantwoordelijkheid nemen voor zijn eigen aandeel.
Dat werkt psychologische veiligheid in de hand omdat mensen voelen dat ze zelf bijdragen, zelf beslissen, dat hun stem ertoe doet. Ze zijn niet enkel ontvangers van sturing, maar mede-eigenaar van wat zich ontwikkelt.
De verbinding: Taoïsme, De leider als baken & psychologische veiligheid
Als we al deze principes en inzichten bij elkaar brengen, zien we dat ze de vier pijlers van De leider als baken vormen:
| Pijler in De leider als baken | Taoïstische principes die deze pijler versterken |
| Geankerd zijn | Leid als water; volgen van ritme; transparantie (wijsheid over eigen kern); loslaten van controle |
| Zichtbaar zijn | Wees transparant; leid zonder zichtbaar te leiden; spiegel & feedback; kwetsbaarheid tonen |
| Begrenzend zijn | Creëer kaders & grenzen; creëer ruimte in plaats van druk; loslaten/controleren; vertragen om te versnellen |
| Richtinggevend zijn | Leid als water (richting zonder dwang); leid zonder zichtbaar te leiden; visie geven; initiëren waar nodig |
Psychologische veiligheid vraagt om het maximaliseren van deze pijlers. Want zonder geankerd zijn geen stabiliteit; zonder zichtbaarheid geen vertrouwen; zonder begrenzing geen helderheid; zonder richting geen koers en zingeving.
Praktische toepassingen: hoe dit eruit ziet in jouw leiderschap
Ik wil je meenemen naar hoe alles samen praktisch kan zijn. Stel je voor:
- Je leidt team waar verandering op komst is. Jij kondigt die verandering aan, maar je voelt intuïtief dat mensen eerst afscheid moeten nemen van hoe ze altijd werkten (vertragen om te versnellen). Je roept ze bij elkaar voor een open dialoog, nodigt uit door vragen te stellen, luistert en vraagt door in plaats van meteen te reageren of dingen te regelen.
- Gedurende dat proces laat je zien dat je niet alles weet: je vraagt wat anderen denken, deelt je eigen twijfels. Je stelt kaders: dit is wat we willen bereiken, dit is waar we heen gaan; dit zijn onze waarden. Maar je geeft het team ruimte om daar nader invulling aan te geven.
- Fouten worden niet weggestopt. Feedback wordt gevraagd, ook: “Hoe ervaart iemand mijn rol?”. Je oordeelt niet, maar onderzoekt.
- Je neemt verantwoordelijkheid voor je rol en gaat voor maar dwingt geen oplossingen af. Je laat het aan je mensen om hun werk te doen. Je leidt zonder zichtbaar te leiden.
- Je blijft aanwezig, beschikbaar, kalm, consistent. Wel betrokken en nieuwsgierig, niet controlerend. Biedt hulp als daarom gevraagd wordt. Kunt rustig in- en uitademen.
In zo’n context groeit psychologische veiligheid: mensen durven het gesprek aan, zien gefaalde experimenten niet als falen maar als leerpunten, nemen initiatief, zijn creatief, durven hun gevoel te uiten en durven risico te nemen.
Waar gaat het vaak mis — en wat kun je anders doen
Zoals ik al eerder aangaf: oordelen, angst, controle willen houden, snelheid afdwingen, dat maakt het onveilig. Gebrekkige feedback-cultuur, leiders die niet in de spiegel willen kijken of te snel fixen, teams die het gevoel hebben “dit moet dan maar”, ervaringen met verandering zonder oog voor de emoties die dat oproept.
Wat je anders kunt doen (praktische stappen):
- Reflectiemomenten inbouwen
Plan regelmatig momenten waarin je als leider stilstaat: hoe wordt mijn leiderschap ervaren? Is mijn effect ook hetgeen ik beoog te brengen? Gebruik het Leiderschapskompas hier voor — vul het niet alleen in je hoofd in, maar ga de dialoog aan. - Leer luisteren zonder oordeel
Niet meteen reageren, maar eerst vragen stellen, je oordeel parkeren, observeren, parafraseren, ruimte geven. Soms stilte laten. Verdiepende vragen stellen om de ander werkelijk te begrijpen. - Laat ruimte aan mensen
Geef autonomie; bemoei je niet met elk detail. Vertrouw dat mensen willen groeien. - Erken wat er is
Bij veranderingen: sta stil bij wat achtergelaten wordt, bij verlies, onzekerheid, emoties. Maak ruimte voor integratie en zingeving. Voor de vraag: wie zijn we na deze verandering en hoe geven we betekenis aan de verandering? - Wees moedig zichtbaar
Durf te zeggen: “Ik weet het even niet”, “Dit gaan we samen ontdekken”, “Ik hoor je”, “Ik was ongeduldig — excuus”. - Ontwikkel consistentie
Zorg dat je betrouwbaar bent. Geef mensen de ervaring dat jij consistent blijft, ongeacht of het mooi weer is of dat het stormt. Dat je na een gesprek actie laat zien of op zijn minst opvolgt wat gezegd is of wat je beloofd hebt.
Waarom De leider als baken lezen of samenwerken met mij loont
Je zou nu kunnen denken: “Mooi verhaal — maar hoe krijg ik dit structureel in mijn leiderschap, in mijn organisatie?” Hier komt De leider als baken in beeld, én hoe ik je kan begeleiden.
- Het boek biedt niet alleen de theorie, maar ook concrete tools: reflectievragen, modellen, het Leiderschapskompas dat je zo vaak je wilt kunt inzetten.
- Het helpt je te onderzoeken in hoeverre je al baken bent, waar nog ruimte voor verbetering is — in jezelf, in je team, in je leiderschapsstijl.
- Door je bewust te worden van je patronen – vooral als je stress ervaart – zoals controle vasthouden, oordelen, moeite met kwetsbaarheid, kun je beginnen met kleine, structurele veranderingen — die samen het verschil maken.
- En ik kan je begeleiden daar waar het lastig wordt, bijvoorbeeld bij veranderprocessen, het bouwen van een feedback-cultuur, het versterken van de verbinding in teams, zodat jij beter bijdraagt aan de psychologische veiligheid in je team.
Uitnodiging: een eerste stap
Ik wil afsluiten met een uitnodiging — niet omdat het moet, maar omdat er mogelijk iets in je wakker is geworden.
Herken je jezelf in dit blog en wil je groeien in je leiderschap, wil je de leider worden waar iedereen mee wil werken? Die geen volgelingen wil, maar meer leiders om zich heen? Zet dan een eerste stap!
- Download het Leiderschapskompas. Laat mensen om je heen het invullen —je team, je collega’s, je partner — en zie wat het oplevert aan inzicht over jouw impact.
- Of laten we kennismaken: we kunnen samen kijken naar jouw leiderschap in de praktijk, waar je al schittert, waar je worstelt, en waar je kunt groeien.
- En als je De leider als baken nog niet hebt: ik nodig je uit om het te lezen — niet als zelfhulpboek, maar als metgezel. Laat het je inspireren, je uitdagen, je prikkelen — maar ook steunen. Bestel het boek hier.
Conclusie: hoe Taoïsme & De leider als baken psychologische veiligheid mogelijk maken
Taoïsme leert ons dat leiderschap geen worsteling hoeft te zijn, geen ‘tegen de stroom in zwemmen’; het leert ons dat loslaten, vertragen, kwetsbaarheid tonen, oordeel loslaten, ruimte geven, voorwaarden zijn voor waar we allemaal naar verlangen: verbinding, zinvolle samenwerking, innovatie, welzijn, succes.
De leider als baken koppelt die taoïstische staat-van-zijn aan praktische structuren: geankerd zijn, zichtbaar zijn, begrenzend zijn, richtinggevend zijn. Met dialoogvoering en caring en daring zijn als kernelementen. Als leider kun je hier en nu beginnen — met kleine stapjes.
Psychologische veiligheid ontstaat niet vanzelf, maar wel in een cultuur die jij als leider mede bouwt. En jij hebt de sleutel om die sfeer te maken: in je houding, je woorden, je daden.
Ben je benieuwd wat het jou kan brengen — dan hoor ik graag jouw verhaal. Samen kunnen we onderzoeken hoe jij als leider een baken wordt voor de mensen om je heen.
